آشنایی با رسوم دیرینه ی ایرانیان در شب یلدا

شب یلدا یا شب چله یکی از مهم ترین و کهن ترین جشن های ایرانیان است که در بلندترین و تاریک ترین شب سال که 30 آذر و آخرین روز پاییز است برگزار می شود. شب یلدا به عنوان یکی از شب های مقدس در ایران باستان مطرح بوده که به طور رسمی در تقویم ایرانیان باستان قرار داشته است. اجداد ما این شب را تا صبح به جشن و پایکوبی گرد آتش می‌پرداختند و تا سپیده دم بیدار می ماندند و در کنار یکدیگر خود را سرگرم می‌کردند تا اندوه غیبت خورشید و تاریکی، روحیه‌‌ی آنان را تضعیف نکند.

جشن شب یلدا جشنی است که از ۷ هزارسال پیش تاکنون در میان ایرانیان برگزار می شود. ۷ هزار سال پیش نیاکان ما به دانش    گاهشماری دست پیدا کردند و دریافتند که نخستین شب زمستان بلندترین شب سال است.

یکی دیگر از دلایل برگزاری این جشن، شب زادروز ایزدمهر یا میترا است. مهر به معنای خورشید است و تاریخ پرستش آن در میان ایرانی ها و آریایی ها به پیش از دین زرتشت بازمی گردد که پس از ظهور زرتشت این پیامبر او را خدای یگانه اهورامزدا (به معنی دانای بزرگ هستی بخش) تعریف کرد.

آیین شب یلدا یا شب چله، خوردن آجیل مخصوص، هندوانه، انار و شیرینی و میوه های گوناگون است که همه جنبه نمادی دارند و نشانه برکت، تندرستی، فراوانی و شادکامی است. در سراسر ایران زمین، جایی را نمی یابید که خوردن هندوانه در شب چله جز آداب و شیوه آن نباشد. در جاهای گوناگون ایران، گونه های تنقلات و خوراکی ها به تبع مکان و شیوه زندگی مردم منطقه تغییر کرده، اما هندوانه میوه ای است که هیچ گاه از قلم نمی افتد. شمار زیادی بر این باورند که خوردن هندوانه در شب چله در سراسر چله بزرگ و کوچک یعنی زمستانی که در پیش دارند سرما و بیماری را از آنها دور می کند.

خواندن مقاله برش هندوانه به شکل سبد برای سفره شب یلدا را پیشنهاد می کنیم.

برای نیاکان ایرانی‌ها که به آئین مهر دلبستگی داشتند، رنگ قرمز (نماد نور خورشید) گرامی بود. رنگ سرخ انار و هندوانه، و انتخاب سیب قرمز و سنجد در سفره شب یلدا چه بسا اشاره به همین موضوع است. در برخی مواقع نیز حاضران با انتخاب و شکستن گردو از روی پوکی و یا پری آن، آینده را پیشگویی می کنند.

همچنین مرسوم است که در این شب، بزرگ خانواده، تفألی به دیوان حافظ شیرازی می‌زند و اهل ذوق و شاعری، سروده‌های خود را برای دیگران می‌خوانند. در مجموع اینها آدابی است که از فرهنگ باستانی مهر در میان مردم باقی مانده و هر سال با شب یلدا نو می‌شود. در شهرهای مختلف ایران این آداب و رسوم با جزییات متفاوتی برگزار می شود.

خواندن مقاله ایده هایی برای تزئین سفره شب یلدا را پیشنهاد می کنیم.

مردم شیراز در شب یلدا به شب زنده داری می پردازند و برخی نیز بسیاری از دوستان و بستگان خود را دعوت می کنند. آنها در این شب سفره ای می گسترانند که بی شباهت به سفره هفت سین نوروز نیست و در آن آینه را جای می دهند. گونه های بی شمار آجیل و تنقلاتی چون نخودچی، کشمش، حلواشکری، رنگینک و خرما و میوه هایی چون انار و به ویژه هندوانه خوراکی های این شب را تشکیل می دهند.

در آذربایجان مردم هندوانه چله (چیله قارپوزی) می خوردند و باور دارند که با خوردن هندوانه لرز و سوز و سرما به تن آنها تاثیری ندارد.

در اردبیل رسم است که مردم، چله بزرگ را سوگند می دهند که زیاد سخت نگیرد و معمولا گندم برشته (قورقا) و هندوانه و سبزه و مغزگردو، شیرینی نخودچی و کشمش می خورند.

شب چله در گیلان هندوانه را حتماً فراهم می کنند و باور دارند که هرکس در شب چله هندوانه بخورد در تابستان احساس تشنگی نمی کند و در زمستان سرما را حس نخواهد کرد. «آوکونوس» یکی دیگر از میوه هایی است که در این منطقه در شب یلدا رواج دارد و به روش خاصی تهیه می شود.

در فصل پاییز، ازگیل خام را در خمره می ریزند، خمره را پر از آب می کنند و کمی نمک هم به آن می افزایند و در خم را می بندند و در گوشه ای خارج از هوای گرم اتاق می گذارند، ازگیل سفت و خام، پس از مدتی پخته و آبدار و خوشمزه می شود. آوکونوس (ازگیل) در اغلب خانه های گیلان تا بهار آینده یافت می شود و هر زمان هوس کنند ازگیل را از خم بیرون می آورند و آن را با گلپر و نمک می خورند.

بنا به روایت، مردم کرمان در شب چله تا سحر انتظار می کشند تا از قارون افسانه ای استقبال کنند. قارون در پوشاک هیزم شکن برای خانواده های فقیر تکه های چوب می آورد. این چوب ها به زر دگرگون می شوند و برای آن خانواده، ثروت و روزی به همراه می آورند.