اختلال وسواس جبری (Obsessive-Compulsive Disorder) یک اختلال عصبی است که توسط فکرها و ترس‌های غیرمنطقی فرد را به تکرار بعضی از رفتارها وا می‌دارد. بانوی شهر شما را از نشانه ها و علل این اختلال بیشتر مطلع می سازد.
اختلال وسواس جبری (OCD) جز بیماری های طبقه وسواس و اختلالات مرتبط با آن می باشد که دارای دو بخش عمده است، وسواس فکری و وسواس عملی.
وسواس فکری : در این وسواس افکار مزاحم و تکرارشونده در ذهن وجود دارد. گاهی فرد حتی تلاش می کند چنین فکرهایی را از ذهنش بیرون کند، ولی باوجود تلاش موفق نمی شود. افکار وسواسی در افراد وابسته به فرهنگ جامعه است. مثلا در فرهنگ ما افکار وسواسی ـ مذهبی بیشتر شایع است. گاهی این افکار وسواسی آسیب به دیگران را شامل می شود.
وسواس عملی : اعمال وسواسی تکرار شونده، مزاحم ولی اجباری هستند. ممکن است با زمینه افکار وسواسی توام باشد ولی گاهی هیچ ذهنیت فکری وجود ندارد و فرد به طور تکرارشونده و بدون فکر، عملی را انجام می دهد. این بیماران خود را مکلف و موظف به انجام کاری می کنند.
چرخه اختلال وسواس جبری
هرچند که ابتلا به اختلال وسواس جبری نشانه ها و عوامل متفاوتی در افراد دارد اما بیشتر افراد دچار چرخه زیر می‌شوند :
- وسواس : ذهن شما غرق در یک فکر، ترس و یا نگرانی وسواسی می‌شود.
- اضطراب : وسواس مرحله قبل باعث برانگیختن احساس اضطراب و پریشانی می‌شود.
- وسواس عملی : شما از الگویی اجباری برای کاهش اضطراب و پریشانی خود استفاده می‌کنید، مانند شستن دستها.
- آسودگی موقتی : رفتار اجباری باعث تسکین و فراقتی موقت از اضطراب شده، اما وسواس و اضطراب دوباره برمی‌گردند و باعث شروع چرخه می‌شوند.
نشانه های وسواس فکری
این نشانه‌ها، افکار و تصوراتی مکرر، مداوم و ناخواسته هستند. افکاری ناخواسته که بصورت غیر ارادی در فرد بوجود می‌آید و بنظر بی‌معنی می‌رسد. این افکار وسواسی زمانی رخ می‌دهد که فرد سعی به فکرکردن و یا انجام سایر کارها دارد. این نوع افکار وسواسی معمولا زمینه‌هایی از قبیل :
- ترس از آلوده شدن و یا نجس شدن
- مرتب کردن وسایل از روی ترتیب خاص و منطقی
- برانگیختگی های خشونت آمیز یا وحشتناک
- افکار و تصورات جنسی
سایر نشانه‌های وسواس می‌تواند شامل :
- ترس از آلوده شدن یا نجس شدن بوسیله دست دادن با دیگران و یا دست زدن به چیزهایی که دیگران لمس کرده‌اند.
- شک داشتن به اینکه در را قفل کرده و یا گاز را خاموش کرده است.
- استرس شدید زمانیکه وسایل مرتب نیستند و یا درجای مناسب خود نمی‌باشند.
- تصور اینکه به کودک آسیب رسانده‌اید.
- انگیزه ناگهانی به فحاشی‌کردن در جاهای غیر مناسب
- دوری کردن از موقعیت هایی که می‌تواند باعث ابتلا آنها به وسواس شود، مانند دست دادن
- فکر کردن به تصاویر جنسی
- بیماری های پوستی بدلیل شستن زیاد
- ازدست دادن موها و یا خالی شدن نقاطی از سر بدلیل کشیدن موها توسط فرد
نشانه‌های وسواس عملی
اجبارهای عملی شامل رفتارهای تکراری که شما فکر می‌کنید، باید انجام دهید، است. این رفتارهای تکراری باعث پیشگیری و یا کاهش نگرانی و اضطراب فرد مبتلا به وسواس می‌شود. وسواس فکری در اشکال خاصی مانند عواملی که در ادامه بیان می‌شود، رخ می‌دهد:
- شستن و تمیزکردن
- شمارش
- بررسی و چک کردن
- تقاضای اطمینان کردن
- انجام مکرر کار و یا عملی
- نظم و ترتیب بخشیدن
سایر نشانه‌های اجبار می‌تواند شامل :
- شستن دستها تا زمانیکه پوست خشک شده و صدا دهد.
- بررسی مکرر درها برای اطمینان از بسته بودن
- بررسی مکرر اجاق برای اطمینان از خاموش بودن آن
- شمارش در الگویی خاص
- مرتب کردن وسایل همچون کنسرو، نوشت افزار، ظروف آشپزخانه و… طوری که همه به یک شکل و در یک جهت قرار بگیرند.
این علایم و نشانه‌ها در گذر زمان و همچنین با افزایش استرس، شدتشان بیشتر می‌شود و معمولا با رفتارهای آیینی و تشریفاتی خاص همراه می شوند. برای مثال شخص مبتلا به وسواس شستشو، مراحل و آیین خاص با ترتیب مشخص
( شستن انگشت، کف دست، کل دست، بصورت تکرار مکرر و..) را رعایت می کند.
علت اختلال وسواس جبری :
نظریه های مختلفی درباره چرایی به وجود آمدن اختلال وسواس وجود دارد، اما هیچ کدام از این نظریه ها نتوانسته اند به طور کامل تجربیات افراد مبتلا به وسواس را تبیین وتوضیح دهد.
- باورهای نامعقول : افرادی که OCD را تجربه می کنند، ممکن است معتقد باشند که مسئولیت بیشتری نسبت به افکار وباورهایی که دارند، داشته باشند. از این رو، واکنش آنها ممکن است غیرمستقیم باشد. به عنوان مثال، بسیاری از افراد افکار ناگهانی و مزاحم را تجربه می کنند (مانند فکر کردن به اینکه ممکن است کسی آنها را به سمت قطار درحال حرکت هل دهد)، اکثر مردم از چنین فکری به عنوان یک فکر گذرا رد می شوند و اعتقاد ندارند که واقعا کسی این کار را انجام دهد. با این حال، افراد مبتلا به OCD، به احتمال زیاد به این باور رسیده اند که حتما این فکر اتفاق می افتد. این امر باعث می شود که فرد وسواسی مضطرب شود، و بنابراین به منظور جلوگیری از آن اتفاق، دست به اعمال وسواسی بزند.
- اختلال وسواس فکری می‌تواند دلایل ژنتیکی داشته باشد.
- محیط اختلال وسواس می‌تواند، بدلیل عادات رفتاری که شما در طول زمان آموخته‌اید، باشد.
- کمبود سروتونین : کمبود سروتونین در بدن می‌تواند، باعث ابتلاء به اختلال وسواس فکری (ODC) شود. افرادیکه دچار این اختلال هستند و داروهای افزایش سروتونین مصرف می‌کنند، وضعیت بهتری نسبت به سایر افراد مبتلا به این بیماری دارند.
همچنین عوامل دیگری‌که می‌تواند بر ابتلا به این بیماری موثر باشند، شامل:
- سابقه خانوادگی- درصورتیکه والدین و یا سایر اعضای خانواده مبتلا به این بیماری باشند، خطر ابتلا به این بیماری افزایش می‌یابد.
- زندگی پر از استرس- درصورتیکه حساسیت فرد نسبت به استرس بالاست، خطر ابتلا به وسواس نیز بیشتر می شود.
اصلی ترین روش های درمان اختلال وسواس جبری
دو نوع درمان اصلی اختلال وسواس جبری شامل درمان دارویی و روان درمانی می‌شود، که بسته به موقعیت و نیاز فرد درمان مناسب توسط پزشک متخصص انتخاب می شود. البته معمولا بهترین و کاراترین روش درمان، ترکیبی از هر دو درمان است.
