یلدا برگرفته از واژه سریانی به معنی زایش و تولد است، منظور از تولد، تولد خورشید (مهر و میترا) است. شب یلدا از کهن ترین جشن های ایران باستان است. مراسمی که در این شب برگزار می شود از زمان های گذشته در میان تمام ایرانیان مرسوم بوده است.
اصلی ترین آیین شب چله در سنندج، دور هم جمع شدن خانواده ها با هماهنگی های قبلی در کنار هم است، معمولا از یک هفته قبل مشخص می شود که شب چله این سال کجا دور هم جمع شوند. اگر پدربزرگ خانواده در قید حیات باشد معمولا همه اعضا در منزل بزرگ خانواده جمع میشوند. برگزاری مراسم شب چله یک آیین خانوادگی است و گردهمایی به خویشاوندان و دوستان نزدیک محدود می شود.
برگزاری شب یلدا در هر دیاری آئین خاصی دارد که در کردستان نیز چنین است. مراسمات شب چله در سنندج با دیگر شهرستان های کردستان متفاوت است.
در سنندج شب چله را ” شه و چله ” یا ” شه و زمسان ” (شب زمستان) می نامند. شبی که پیش از فرارسیدنش مردم شور و هیجان خاصی دارند.
آیین شب نشینی
در این شب که طولانی ترین شب سال است همه اعضا دور کرسی جمع شده و به گفتن قصه های قدیمی و باستانی وتفألی به کتاب حافظ و خواندن غزلیات می پردازند.
یکی دیگر از رسومات شب یلدا در بین مردم سنندج تهیه “خوانچه هایی”از طلا، لباس کردی، غذا، میوه و شیرینی است که با پارچه های قرمز رنگ و کوزه های سفالی تزئیین می شود این خوانچه ها را چند نفر برروی سر قرار میدهند و با نواختن دهل و سورنا به خانه عروس میبرند.
در سال های گذشته در روستاهای کردستان، در شب یلدا ، مراسم شال انداختن نیز اجرا می شد. در این رسم از روزنه های بالای بام ها که نقش هواکش و نورگیر را دارند، جوانان روستا شال های لباس شان را پایین می فرستادند، تا صاحبخانه هدیه ای به مناسب شب چله در آن بگذارد .
در هر محله ای از سنندج اگر خانواده های باشد که توانایی مالی نداشته باشند همسایه ها برای شب چله به آنها کمک می کنند تا شبی شاد را داشته باشند.
غذاهای شب یلدا در سنندج
غذای اصلی سنندجی ها در شب چله از دیرباز دلمه برگ مو و دلمه کلم بوده است که لابه لای آن گوشت گوسفند میگذارند، روی سفره شب یلدا علاوه بر دلمه، رب انار، دوغ، ماست،کره و روغن محلی نیز وجود دارد.
امروزه علاوه بر دلمه کلم و برگ مو در بعضی خانواده ها دلمه فلفل سبز نیز سرو می شود.
از رسوم دیگر شب چله در بین سنندجی ها رسم ” کاسه هاوسا ” است که در آن مردمان هر محله از غذاهایی که تهیه کرده اند به همسایگان خود می دهند.
میوه های شب چله در سنندج
اصلی ترین میوه ی شب یلدا در بین سنندجی ها ” کاله ک تورش ” خربزه ترش بوده که مرکز اصلی تهیه این میوه روستای سراب قامیش است. از چندین ماه قبل مردم آن را خریداری می کنند و در خم ترش نگهداری کرده و بعد از سرو غذا برای دفع چربی ها میل می کنند. از قدیم الایام مرسوم بوده که خربزه ترشه به دلیل اینکه مدت زیادی در سرکه قرار میگیرد و مزه ملسی دارد در درمان بیماری های گوارشی و آسم بسیار مفید است.
علاوه براین از چندین ماه قبل مردمان سنندج انگور خریداری می کنند و آنها را در زیرزمین، نخ کرده و از سقف آویزان می کنند که به آن ” آنو ” می گویند.
هندوانه نیز که نمادی از شب یلدا است همراه با سیب، انار، انجیر، تخمه بوداده کدو وگندم برشته به عنوان میوه و تنقلات استفاده می شود.
در این شب تمام اعضای خانواده از زن و مرد و کودک گرفته همگی لباس محلی کردی که ” نمادی از یکپارچگی و یکی بودن ” است، برتن می کنند.
لباس اصلی مردان در این شب ” که وا پانتول یا چوخه و رانک ” است. زنان نیز لباس کردی سورانی که شامل “که راس ” پیراهن بلند با “سوخمه یا که وا ” می پوشند.
یلدا از زیباترین مناسبت های فرهنگی اجتماعی ایرانیان است. این شب فرصتی برای باهم بودن و تجدید خاطرات در روزگاری که خانواده ها کمتر همدیگر را ملاقات می کنند، میباشد.
صدای خنده و شادی از همه خانه ها شنیده می شود که صمیمت و با هم بودن گرمابخش سردی شب یلداست.
