تاریخچه سفره هفت سین به زمان ایران باستان بازمی گردد که از آن زمان تاکنون به یکی از قدیمی ترین سنت های ایرانی بدل گشته و هر ساله در نوروز برپا می شود.
کلمه “نوروز” به معنای روزِ نو و جدید بوده که برابر با آغاز اعتدال بهاریست و از زمانهای بسیار قدیم این روز توسط مردم ایران گرامی داشته شده است. اعتقاد بر این است که جمشید شاه، پادشاه پیشدادی، اولین بهار پس از عصر یخبندان را جشن گرفته و اعتقاد داشته جوان شدن طبیعت و آغاز زندگی دوباره آن، مناسب ترین زمان برای شروع یک سال نو است.
بررسی سنگ نوشته های هخامنشیان نشان می دهد که آنها نیز با نوروز آشنا بوده و برخی معتقدند که کوروش کبیر نوروز را به عنوان جشن ملی اعلام کرده بود. اگرچه نوروز چند هزار سال در ایران جشن گرفته می شده، اما امروزه در جغرافیای وسیع تری از جمله شمال غربی چین، هند و جمهوری های آسیای میانه، ایران، ترکیه و اروپای شرقی، مناطقی از عراق و… نیز برپا شده و از آن به صورت کلمه فارسی نوروز Nowrouz یاد می شود.
سفره هفت سین به عنوان نماد و سمبل نوروز از هفت جزء متفاوت تشکیل شده که با حرف الفبایی “س” آغاز می شوند. جالب است بدانید که روایت های مختلفی برای لفظ هفت سین وجود دارد.
گفته می شود در ابتدا این کلمه هفت شین بوده (سفره هفت شین شامل شمع، شراب، شهد (عسل)، شمشاد، شربت، شکر و شقایق بود) که در گذر زمان حرف “ش” جای خود را به “چ” داده و سپس به “س” تبدیل شده است.
نقل شده که در گذشته این سفره با کاسه هایی زیبا و مُنَقَش که محصول واردات بازرگانان چینی به ایران بوده آراسته میشده که به آن هفت چین نیز می گفتند که البته از سوی محققان چندان معتبر نیست.
بعضی نیز گفته اند که ایرانیان باستان از هفت گونه میوه تر یا خشک و یا هفت ماده طبیعی که از گیاهان برداشت یا مشتق شده و نشان دهنده جوانه زنی و شکوفا شدن بوده “هفت چیدنی، هفت چوب یا هفت چین” برای آراستن این سفره استفاده می کردند. که بعدها با ورود اسلام به ایران و رواج زبان عربی، چون حرف “چ” در ادبیات عرب وجود نداشته، این حرف به “س” تغییر پیدا کرده است.
تغییر لفظ از “س” به “چ” در تکامل زبان های هند و اروپایی رایج بوده اما اعتقاد بر این است که چون قبل از اسلام در این سفره شراب وجود داشته و پس از ورود اسلام، سرکه جای آن را گرفته و این لفظ نیز در طی زمان دستخوش دگرگونی شده اما کلمه هفت در هفت سین به معنای هفت روزِ خلقت یکسان باقی مانده و همچنین نمادگرایی خود را که وابسته به طبیعت بوده، همچنان حفظ کرده است. هر یک از اجزای هفت سین دارای اهمیت نمادین بی نظیریست و ایرانیان اعتقاد دارند که با گذاشتن این اقلام در سفره هفت سین، تمام خوبی های جهان را در آغاز سال نو، به سوی خود خوانده و آنها را از خدا طلب می کنند.
هفت جزء اصلی این سفره عبارتند از
- سنجد: گفته می شود از آنجا که در طب سنتی، سنجد برای تقویت عقل و حافظه تجویز میشده، به عنوان نمادی از عمل گرایی و تعقل در سفره هفت سین جای دارد. اما برخی نیز گفته اند که سنجد پرورش دهنده قوای احساسی انسان نیز بوده و لذا به عنوان نمادی از عشق انسانها به یکدیگر نیز بکار می رود.
- سیب: به عنوان نمادی از باروری، زیبایی، سلامتی و دوری از گزند و آسیب ها برای تزئین سفره هفت سین مورد استفاده قرار می گیرد.
- سبزه: نماد تولد دوباره بوده و از سبز کردن گندم، عدس، ماش، لوبیا (و اخیرا دانه مرکبات) بدست می آید.
- سمنو: از آنجا که درست کردن سمنو صبر و حوصله زیادی را می طلبد، آن را به عنوان نمادی از صبر می شناسند و چون از گندم تهیه شده و سرشار از مواد مغذی بوده، نمایندۀ قدرت و خیر و برکت نیز می باشد.
- سیر: خواص درمانی بی نظیر سیر بر کسی پوشیده نبوده و دفع میکروب و پاکسازی، ذات این ماده شگفت انگیز است. سیر هم به عنوان نماد تندرستی و هم به عنوان رعایت فاصله و حد و مرز در سفره هفت سین می نشیند. برخی نیز گفته اند که نماد قناعت و چشم و دل سیری نیز می باشد.
- سرکه: نمادی از صبر، تسلیم و رضایت است. در ادبیات ایرانی از گریه کردن و شرایط اضطراب به عنوان سرکه فشانی نیز یاد شده و قرار گرفتن آن در این سفره در واقع ما را به پذیرش اتفاقات هر چند نامطلوب دعوت می کند.
- سماق: که یادآور رنگ آسمان هنگام طلوع خورشید است، به عنوان نمادی از بردباری و طلوع آفتاب دوباره خوشی ها در سفره هفت سین جای می گیرد. حتی در ادبیات ما اصطلاح سماق مکیدن نیز به معنی دعوت کردن کسی به صبر، بکار می رود.
البته به جز هفت عنصر اصلی این سفره، اجزای دیگری نیز در آن قرار می گیرد که با سین آغاز نشده اما تقریبا پای ثابت سفره هفت سین هستند. این اجزا عبارتند از:
- قرآن کریم: که نشان دهنده توکل کردن به خدا و سپردن سرانجام همه کارها به اوست.
- دیوان حافظ یا شاهنامه: حضور حافظ و فردوسی در این سفره باستانی نشان از عشق و علاقه مردم به ادبیات ایران و حفظ این میراث باستانی برای نسل های آینده است. لذت شعرخوانی هنگام سال تحویل تجربه ای به یادماندیست.
- ماهی: نشان از شادابی و تکاپوی زندگی داشته و به عنوان پایان ماه اسفند (حوت: ماهی) که خورشیدِ بهار پس از آن طلوع می کند در سفره هفت سین قرار می گیرد.
- سنبل: فرارسیدن بهار را نوید می دهد.
- سکه: نمادی از ثروت و فراوانیِ روزی می باشد.
- آینه: نشانی از درونگرانی و نیروی خلاق منعکس کننده است که همه چیز را ممکن می کند.
- شمع: به عنوان سمبلی از نور، روشنایی، خوشبختی و دور کردن نیروهای اهریمنی در این سفره نوروزی می نشیند.
- گلاب: با رایحه دلپذیر و قدرت پاک کنندگی و لطافت بخشی جادوی اش، به عنوان عنصری که طراوت را به همراه می آورد، با سایر اجزای سفره هفت سین همراه می شود.
- تخم مرغ رنگی: که معمولا به تعداد اعضای خانواده رنگ شده و در سفره قرار می گیرد که نشانه باروری است.
- یک کاسه آب به همراه یک پرتقال یا نارنج درون آن: نمادی از زمین شناور در فضاست.
- انواع شیرینی نظیر شیرینی نخودچی: به عنوان شیرین کام بودن استفاده می شود.
چقدر زیباست که هر سال در کنار این سفره نمادین و پربرکت نوروز خود را به مهر آغاز می کنیم.
