زبان بدن (Body language) چیست؟

ارتباط فرایندی پویاست که در آن تبادل عمیق افکار، عقاید، احساسات و تلاش های ذهنی ما با انسانهای دیگر صورت می گیرد که خود به دو دسته ارتباطات کلامی و غیر کلامی ( زبان بدن ) تقسیم بندی می شود. بسیاری از بررسی ها نشان داده اند که ارتباطات غیر کلامی نقش اساسی در تعاملات بین انسان ها و همچنین بیان احساسات و اطلاعات ارتباطی ایفا می کنند.

رفتارهای غیر کلامی از جمله ژست ها،طریقه نشستن، سرعت بیان کلمات، چگونگی سخن گفتن، ارتباط چشمی و چگونگی تغییر صورت فرستنده پیام مهمی از شخصیت هر فرد می باشند. بعلاوه راه های گوش دادن، نگاه کردن، حرکات و کنش متقابل به خوبی نشان دهنده توجه ما درحین ارتباط هستند. بنابراین فهم زبان بدن که منعکس کننده احساسات معینی است بسیار با اهمیت می باشند.

با توجه به مطالب ذکر شده و اهمیت زبان بدن در این مقاله ابتدا به ویژگی های زبان بدن پرداخته و سپس مفاهیم و عملکرد ارتباطات غیرکلامی و انواع آن در علم روان شناسی مورد بررسی قرار گرفته است.

ارتباط رفتار خاص انسانی است و او را از سایر موجودات متمایز می سازد. انسان بدون ایجاد ارتباط با دنیای اطراف خود، در فضایی مبهم و پر از شکل ها و رنگ ها و حرکات ناشناس بوده و نمی داند در اطرافش چه می گذرد و چگونه باید راه خود را بیابد. ارتباطات از تبادل عمیق افکار، عقاید، احساسات و تلاش های ذهنی ما که با انسان های دیگر شروع می کنیم نشات می گیرد. این تبادل افکار شامل فرایندهای است که دو نقش یعنی گیرنده و فرستنده درآن قابل مشاهده است. علاوه بر این تعدادی طبقه بندی با شکل های از ارتباطات کلامی و غیر کلامی به عنوان بخشی مهم شامل این فرایند هستند.

زبان بدن یا همان ارتباطات غیر کلامی بخش حیاتی وکامل کننده ارتباطات است. بر اساس نظر جان بورگ (2008) ” ارتباطات انسانی دربرگیرنده 93 درصد زبان بدن و نشانه های فرا زبانی است و تنها 7 درصد ارتباطات شامل لغات است.

زبان بدن از اهمیت بسیاری برخوردار بوده زیرا منعکس کننده احساسات شخصی است. احساسات می توانند هر طیفی از پرخاشگری و قدرت تا مطیع بودن و سستی را شامل شود. بنابراین فهم اینکه کدام سیگنال های بدن ما منعکس کننده احساسات معینی است مهم است و نهایتاً ترکیب همه اعمال غیرکلامی ما به طور کامل منعکس کننده حالت ذهنی ما است

زبان بدن به معنی بیان غیر زبانی و غیرکلامی است. اعمال یا نگرش های انسان شامل ظاهر، صدا، زمان، لبخند و فضا، اهمیت اشتراک اجتماعی و تهییج معنی برای دیگران را دارد که شامل:

نشانه های دیداری (اشاره ای) : همچون بیان چهره ای، حرکات چشمی، ژست و جهت گیری بدنی

نشانه های کلامی (فرا زبانی): همچون صدا، زیرو بمی صدا، سرعت و انعکاس

نشانه های پروکزمیک (طرز استفاده از فضا) : همچون فضا و فاصله

نشانه های بویایی و لبخند: نشانه های که ارتباط زنده را فراهم می کنند: نشانه های فرستنده رنگ زنده، نشانه های زمان شناسی یا وقت.

زبان بدن توجه ویژه ای را در حوزه های شغلی، فروشندگی، مارکت ها و رشد مهارت های اجتماعی به خود جلب کرده است. در ارتباطات روزمره علیرغم تفاوت های بین فرهنگی، فهم زبان بدن، بیان، فضاهای شخصی و دیگر ابزارهای غیر کلامی دارای اهمیت زیادی هستند. مطالعات متفاوتی گستره وسیعی از انواع ارتباطات غیرکلامی را بیان کرده اند. در ادامه نمونه ای از این طبقه بندی را ملاحظه می کنید. هرچند بدفهمی هایی نسبت به این عملکردها از فرهنگی به فرهنگ دیگر وجود دارد اما در برخی از جنبه-های ارتباط غیرکلامی همخوانی جهانی وجود دارد مانند لبخندزدن، تبسم و ترش رویی. همچنین تفاوت هایی بر حسب جنسیت و سن نیز وجود دارد.

تعداد بسیار زیادی از علامت های زبان بدن وجود دارد. با این حال برخی سیگنال های غیر کلامی و نشانه های زبان بدن بیشتر مورد علاقه بوده و تحقیقات بیشتری در مورد آنها صورت گرفته است که می توان از جمله آنها به موارد زیر اشاره نمود:

1- ظاهر فرد : ظاهر بیرونی فرد همانند نمای بیرونی منزل با اهمیت است. در حقیقت ما هرگز با خانه یا افراد متاثر نمی شویم مگر اینکه آنها را متفاوت و نخ نما بیابیم. در جهان حرفه ای هیچ چیزی اتفاقی یا شانسی نیست. حرفه ای ها خودشان انتخاب هایشان  را می سازند. بدین ترتیب اگر انتخاب اشتباه باشد، ما نمی توانیم انتظار نتایج درستی باشیم.

2- حالت: منظور از حالتها : روش نشستن و ایستادن. حالت های ارتباطی ما راهی برای دیدن جهان اطرافمان است.

3- حرکات بدن و حرکات دست : فقط نگاهی به یک عکس می تواند به آسانی هزاران واژه را تداعی کند. حالتهای ارتباطی می تواند احساسات گوینده، هشیاری و یا ناهشیاری وی را بیان کند. حالت های سخنران و حرکات دست وی می تواند حمایت و تاکید بر حالت های ذهنی وی باشد.

4- ارتباط چشمی : چشم ها پنجره ی روح هستند. آنها صداقت احساسات و عواطف را منتقل می کنند. در حقیقت آنها می توانند با کلمات به ما دروغ بگویند اما با چشم هایشان حقیقت را به ما بگویند.

در واقع برای همه انسانها، ارتباط چشمی نقش مهمی را ایفا می کنند و اجتناب از ارتباطات چشمی می تواند به عنوان فرار، ترس، دودلی، بی کفایتی و پریشانی تاقی شود. بنابراین باعث بی توجهی به موقعیت ها در کنش های انسانی می شود.

5- بیان چهره ای : اگر ارتباطات چشمی پنجره ی روح هستند پس صورت را هم می توان ضمیمه ای از ذهن در نظر گرفت. در همه فرایندهای ارتباطی این صورت افراد است که بیشتر از همه دیده می شود. بنابراین اگر بازتاب های صورت منفی گرایانه و نوعی از بیان افسردگی، التهاب، ترس یا تردید باشند بر اثربخشی ارتباط و نوع واکنش های غیرمستقیم زبان بدن تاثیر می گذارند.

صورت ما بیانگر تجربه ما بهنگام  برقراری ارتباط با دیگران است و این نقش بسیار مهمی بر همه افراد درگیر در فرایند ارتباطات کلامی دارد. بدین ترتیب، ما باید از بیان چهره ای خود برای بیان اعتماد به نفس و سهولت خود استفاده کنیم.

الف) با لبخند شروع کنید.

ب) اخم را در چهره خود نگه ندارید.

ج) از بالابردن ابروها بهنگام صحبت کردن یا گوش دادن اجتناب کنید.

د) لب های خود را بهنگام صحبت کردن بهم نمالید.

و) از اظهارات نارحت کننده و افسرده وار اجتناب کنید.

6- ویژگی های زبان بدن : ما می توانیم در ارتباطات نگرش های متنوعی از طریق حالت ها، حرکات، بیان چهره ای، و حرکات بدن و چشم ها و دستها بیان کنیم. همچنین می توان احساسات و عواطف را با کمک گرفتن از جنبه های مختلف صدای خود بیان کرد. با این وجود ما نمی توانیم صدایمان را به طور ریشه ای تغییر دهیم. جنبه های مختلفی از صدا وجود دارد.

6-1) سرعت : به تعداد کلماتی که ما در هر ثانیه ادا می کنیم.

6-2) مکث : قاطعترین اسباب درباره مکث در زمان خودشان. بیشترین مکث ها همچون : اومم… اای.. اآآ.

6-3) حجم صدا : حجم صدای سخنگو تعیین می کند که فرد چقد دوست دارد شنیده شود. حجم صدای پایین می تواند نشان دهنده عدم اعتمادبه نفس است، در حالیکه حجم صدای بالا نشان دهنده بی نزاکتی فرد است.

6-4) زیروبمی صدا / آهنگ / مدولاسیون صدا : زیروبمی اشاره دارد به صدای بالا و پایین. زیر و بمی صدا نقش مهمی در ارتباطات ایفا می کند.

7- ادراک فضا و فاصله: بسیار مهم است که ما قلمروهای مختلف را در زمینه روانشناسی که توسط انسانها تقسیم بندی شده اند، بشناسیم.

7-1) قلمرو خودمانی: هیچ غریبه ای به منطقه صمیمی نمی تواند وارد شود مگر زوجین، عاشقان، فرزندان، والدین و یا خویشاوندان  و دوستان بسیار نزدیک.

7-2) قلمرو شخصی: تجمعات کسب و کار، عملکرد اجتماعی، شریکان و دوستان

7-3) قلمرو اجتماعی: روابط اجتماعی مانند برخورد با غریبه ها وآخرین بازدید گاه به گاه مانند افراد خشکشویی، باغبان ها، لوله کش و غیره در تجمعات حرفه ای.

7-4) قلمرو عمومی: عمومی ترین منطقه صحبت کنندگان و شنوندگان. حتی ممکن است ارتباطات بین فرهنگی را شامل شود. این برای فهم تنوعات فرهنگ ها و نیازمندی های آنها و انطباق افراد با آن بسیار با اهمیت است.

8- لامسه ای: در بسیاری از موقعیت های دست دادن یا گاهی در آغوش کشیدن، حس لامسه ای دارای اهمیت می باشد. البته رفتار غیرکلامی دست دادن سیار رایج است.

زبان بدن برحسب وظیفه و به سختی تفسیر می شوند اما همیشه نقش مهمی در روابط و کنش های بین فردی ایفا می کند. بیشتر مطالعات مربوط به ارتباطات و پیامدهای آن، بر مطالعات کلامی تمرکز نموده اند درحالی که بسیاری از بررسی ها نشان داده اند که زبان بدن و ارتباطات غیر کلامی نقش اساسی در تعاملات انسان ها و همچنین بیان احساسات و اطلاعات ارتباطی ایفا می کنند.